- सागर:
‘सागर’ ज्यात हिंद महासागर प्रदेशातील सहकार्यास चालना देण्यासाठी ‘क्षेत्रातील सर्वांसाठी सुरक्षा आणि वाढ’ अशी भूमिका आहे. आय.ओ.आर. देशांनी राजकीय, आर्थिक, सांस्कृतिक आणि संरक्षण सहकार्याने चालना देण्यावर भर दिला पाहिजे.
SAGAR:
‘SAGAR’ which stands for ‘Security and Growth for All in the Region’, to promote co-operation in the Indian Ocean Region. It is important that IOR nations focus on fostering political, economic, cultural and defence co-operation.
- एमपीएलएडी योजना लोकांच्या प्रतिनिधींना त्यांच्या घटकांची सेवा देण्यास सक्षम बनवते – उपाध्यक्ष
एमपीएलएडी योजना लोकांच्या प्रतिनिधींचे, सशक्तीकरण करून घटकांची सेवा देण्याद्वारे सक्षम बनविणे आहे. 1993 मध्ये त्याची स्थापना झाल्यापासून 19 कोटी 47 हजारांवर कामे पूर्ण झाली असून या योजनेमुळे देशभरात मालमत्ता निर्माण होण्यास मदत झाली आहे.
वेळीच निधीची योग्य वेळी पूर्तता करणे आणि योग्य वापर करणे, कामे / प्रकल्पांच्या गुणवत्तेवर लक्ष ठेवण्याची यंत्रणा आणि त्यांचे कामकाज वेळेवर पूर्ण होणे आणि खासदार आणि प्रशासकीय अधिकारी यांच्यात प्रभावी समन्वयाची आवश्यकता यासारख्या सुधारणा करण्यासाठी वेळोवेळी संसदीय समित्यानी या योजनेत सुधारणा सुचविल्या आहेत.
MPLAD Scheme empowers people’s representatives by enabling them to serve their constituents – Vice President
MPLAD Scheme aims at empowering people’s representatives by enabling them to serve their constituents. Since its inception in 1993, over 19 crore and 47 thousand works have been completed and the scheme has helped in creating assets across the country.
From time to time, the parliamentary committees to further improve the scheme such as the timely release and proper utilization of funds, a mechanism to monitor the quality of works/projects and their timely completion and the need for effective coordination between MPs and administrative authorities.
- राष्ट्रीय आयुष मिशन (एनएएम):
आयुष मंत्रालय, भारत सरकार सध्या केंद्र पुरस्कृत योजना राष्ट्रीय आयुष मिशन (एनएएम) राबवित आहे. एनएएम योजनेतील ‘औषधी वनस्पती’ घटकांतर्गत राज्यातील निवडक जिल्ह्यांसह ओळखल्या जाणा-या क्लस्टर / झोनमध्ये प्राधान्यकृत औषधी वनस्पतींच्या बाजारपेठ चालवण्यास मदत करणारे आणि मिशन मोडमध्ये लागू केले. योजनेच्या मार्गदर्शक सूचनांनुसार, समर्थन खालीलसाठी प्रदान केले आहेः
शेतक-यांच्या जमिनीवर प्राधान्यकृत औषधी वनस्पतींची लागवड.
दर्जेदार लावणी साहित्याचा पुरवठा व पुरवठा करण्यासाठी मागे दुवा असलेल्या नर्सरीची स्थापना.
फॉरवर्ड लिंकेजसह कापणीनंतरचे व्यवस्थापन.
प्राथमिक प्रक्रिया, विपणन मूलभूत सुविधा इ.
राष्ट्रीय औषधी वनस्पती बोर्ड (एनएमपीबी), आयुष मंत्रालय आणि सेंटर फॉर डेव्हलपमेंट ऑफ एडव्हान्स्ड कंप्यूटिंग (सी-डीएसी) यांनी औषधी वनस्पती / औषधी वनस्पतींच्या संवर्धन आणि विपणनासाठी संयुक्तपणे “ई-चरक” मोबाइल अप्लिकेशन तसेच वेब पोर्टल विकसित केले आहे. देशभरातील औषधी वनस्पती क्षेत्रातील विविध भागधारक मुख्यत: शेतक-यांमध्ये माहितीची देवाणघेवाण सक्षम करण्यासाठी औषधी वनस्पती, सुगंधी, कच्चा माल आणि ज्ञानासाठी “ई-चरक” एक ई-चॅनेल एक व्यासपीठ आहे. “ई-चरक” अप्लिकेशन वेगवेगळ्या स्थानिक भाषांना समर्थन देते आणि हे संपूर्ण भारतभरातील 25 हर्बल मार्केटमधून 100 औषधी वनस्पतींचे पंधरवड्या बाजारभाव उपलब्ध करते.
National AYUSH Mission (NAM):
Ministry of AYUSH, Government of India is presently implementing Centrally Sponsored Scheme of National AYUSH Mission (NAM). Under Medicinal Plants component of the NAM scheme supporting market driven cultivation of prioritized medicinal plants in identified cluster/zones with in selected districts of States and implemented in a mission mode. As per the scheme guidelines, the support is provided for:
Cultivation of prioritized medicinal plants on farmer’s land.
Establishment of nurseries with backward linkages for raising and supply of quality planting material.
Post-harvest management with forward linkages.
Primary processing, marketing infrastructure etc.
The National Medicinal Plants Board (NMPB), Ministry of AYUSH and Centre for Development of Advanced Computing (C-DAC) have jointly developed e-CHARAK mobile application as well as web portal for the promotion and marketing of medicinal plants/herbs. The e-CHARAK an e-channel for Herbs, Aromatic, Raw material and knowledge is a platform to enable information exchange between various stakeholders mainly farmers involved in the medicinal plants sector across the country. The e-CHARAK application supports different local languages and it also provides fortnightly market price of 100 Medicinal Plants from 25 herbal markets across India.
- शाश्वत शेती पध्दतींसाठी तंत्रज्ञानाचा वापर:
एकात्मिक शेती प्रणाली (आयएफएस) मॉडेलः
आयएफएस किंवा एकात्मिक शेती प्रणाली ही कृषीमधील शेतीची एक प्रणाली आहे जी भारत आणि इतर कृषी देशांमधील हजारो शेतकरी दत्तक घेत आहेत. वेगवेगळ्या शेती उत्पादनांमधून नियमित उत्पन्न मिळविणे आणि एखाद्या विशिष्ट विभागाच्या अपयशाचा परिणाम कमी करणे या कल्पनेवर आधारित आहे.
आयएफ सिस्टममध्ये एक घटक दुसर्‍या घटकासाठी सहाय्यक बनतो. उदाहरणार्थ- पोल्ट्री + फिश + कॉर्न सिस्टममध्ये कुक्कुटपालन विष्ठेचा वापर पिकाचे खत म्हणून व माशांना खाद्य म्हणून दिला जातो. कॉर्न चिकन फीड म्हणून वापरली जाते.
महत्त्व:
अजैविक कीटकनाशकांचा किमान वापरः शेतामध्ये सेंद्रिय खते तयार केली जातात. शेतीची खते उदा. फार्म यार्ड खत, व्हर्मी कंपोस्ट इत्यादी सेंद्रिय खत म्हणून वापरली जातात. हे मातीचे आरोग्य सुधारण्यास मदत करते. शेतीत या खताची उपलब्धता रासायनिक कीटकनाशकांचा वापर कमी करते.
शाश्वत शेती पद्धत: हा शाश्वत शेतीचा एक प्रकार आहे. कीटकनाशकांचा कमीत कमी वापर आणि विविध घटकांचा समावेश यामुळे ते टिकते. खताचा भारी डोस सेंद्रिय शेतातील खतांसह बदलला जातो.
पीक नियमन सराव हे टिकाऊ देखील करते. एकाच जागेच्या तुकड्यावर दोनपेक्षा जास्त प्रकारच्या पिकांच्या प्रजाती घेतल्यास मातीचे आरोग्य राखण्यास मदत होते. कीटकांचा हल्ला देखील कमी होतो.
आयएफएस मॉडेलची उदाहरणे:
- पोल्ट्रीमध्ये आयएफएसचे उदाहरण
आयएफएस, जेव्हा मुख्य घटक कोंबड्यांचा असतो.
(अ) चिकन + भाजीपाला शेती
(ब) चिकन + फिश + भाजीपाला शेती
आयएफएस, जेव्हा मुख्य घटक बदक आहे.
(अ) बदकाचे मांस + अंडी आणि भाजीपाला शेती
(ब) बदकाचे मांस + अंडी + भाजीपाला उत्पादनासाठी परतले
पशुसंवर्धन असलेल्या आयएफएसची 2 उदाहरणे
आयएफएस, जेव्हा मुख्य घटक गाय असतात
(अ) दुग्ध उत्पादन + भाजीपाला शेती + चारा
(ब) दुग्ध उत्पादन + मासे पालन + चारा
आयएफएस जेव्हा मुख्य घटक शेळी / मेंढ्या असतात
(अ) बकरी + भाजीपाला + कुरण जमीन.
(ब) शेळी + मासे पालन + कुरण जमीन.
3 मासे असलेल्या आयएफएसची उदाहरणे
(अ) कृत्रिम मासे पालन + भाजीपाला शेती.
(ब) तलावातील मासे पालन + कुक्कुटपालन + भाजीपाला शेती.
समानता:
एकात्मिक शेती प्रणाली:
एकाच शेतात दोनपेक्षा जास्त घटक (वनस्पती प्रजाती) उगवतात उदा. भाजीपाला पिकासह फुलांचे पीक (झेंडू + टोमॅटो)
मिश्र शेती:
दोन वेगवेगळ्या घटकांपेक्षा जास्त शेतामध्ये व्यवस्थापित केले जातात उदा. पीक प्रजाती + पशुसंवर्धन किंवा मत्स्यपालनाचे कोंबडी.
फरक:
घटक:
आयएफएसः केवळ पीकांच्या प्रजातींचा समावेश आहे
मिश्र शेती: पीक किंवा गुरेढोरे / मासे / कुक्कुट यांचे संयोजन
उत्पादन:
आयएफएसः सामान्य परिस्थितीत प्रति युनिट उत्पादन कमी होते
मिश्र शेती: सामान्य परिस्थितीत प्रति युनिट उत्पादन जास्त असते
व्यवस्थापन पद्धती:
आयएफएसः रसायने (खते) वनस्पती आणि पिकांसाठी मोठ्या प्रमाणात वापरली जातात
मिश्र शेतीः रसायनांची जागा सेंद्रिय खतांनी घेतली आहे.
Use of Technology for Sustainable Farming Practices:
Integrated Farming System (IFS) models:
The IFS or Integrated Farming System is a system of farming in agriculture which is adopted and practiced by the thousands of farmers in India and other agricultural countries. It is based on the idea of getting regular income from different farm products and reducing the effect of the failure of a particular department.
In an IF System one component becomes subsidiary for other component. For example- In poultry+fish+corn system, poultry droppings are used as crop manure and feed for fishes. While corn is used as chicken feed.
Importance:
Minimum use of inorganic pesticides: Organic manures are produced inside the farm. Farm manures e.g., Farm Yard Manure, vermi compost etc., are used as organic manure. It helps improving soil health. Availability of these manure in a farm minimizes the use of chemical pesticides.
Sustainable Agricultural Practice: It is also a form of sustainable agriculture. Minimum use of pesticides and the inclusion of different components make it sustainable. Heavy dose of fertilizer is replaced with organic farm manures.
Crop regulation practice also makes it sustainable. Taking more than two types of crop species on the same piece of land helps to maintain soil health. Pest attack is also decreased.
Examples of IFS Model:
- Example of IFS with Poultry
IFS, when main component is hen
(a). Chicken + Vegetable Farming
(b). Chicken + Fish + Vegetable Farming
IFS, when main component is duck
(a). Duck for chicken and eggs + Vegetable Farming
(b). Duck for chicken and egg + Vegetable Farming
2 Examples of IFS with Animal Husbandry
IFS, when main component is cow
(a). Milk production + vegetable farming + fodder growing.
(b). Milk production + fish farming + fodder growing.
IFS when main component is goat/sheep
(a). Goat + vegetable + pasture land.
(b). Goat + fish farming + pasture land.
3 Examples of IFS with Fish
(a). Artificial fish farming + vegetable farming.
(b). Fish farming in pond + poultry farming + vegetable farming.
Similarities:
Integrated Farming System:
More than two components (plant species) are grown at the same field at same time e.g., flower crop with vegetable crop (marigold + tomato)
Mixed farming:
More than the two different components are managed inside a farm e.g, crop species + poultry of animal husbandry or fisheries.
Difference:
Components:
IFS: Only crop species are included
Mixed farming: Combination of crop or cattle/fish/poultry
Production:
IFS: Per unit production is lower in normal conditions
Mixed farming: Per unit production is higher in normal conditions
Management practices:
IFS: Chemicals (fertilizers) are used in large quantities for plants and crops
Mixed farming: Chemicals are replaced by organic manures.
- सेंद्रिय शेतीच्या फायद्यांबाबत शेतकर्‍यांना शिक्षण:
शासनाने पूर्वोत्तर प्रदेशासाठी परमपरागत कृषी विकास योजना (मिशन ऑर्गेनिक व्हॅल्यू चेन डेव्हलपमेंट) (एमव्हीसीडीएनईआर) या योजना सुरू केल्या आहेत. या योजनांचे लक्ष्य पारंपारिक शहाणपणा आणि आधुनिक विज्ञानाच्या मिश्रणाद्वारे शाश्वत शेतीच्या टिकाऊ मॉडेल्सच्या विकासाचे उद्दीष्ट आहे जेणेकरून दीर्घकालीन मातीची सुपीकता वाढवणे, संसाधन संवर्धन आणि हवामानातील बदल अनुकूलन आणि शमन करण्यास मदत होईल.
कृषी विज्ञान केंद्रे (केव्हीके) शेती व त्यासंबंधित विविध क्षेत्रांवर शेतकर्‍यांना सेंद्रिय साधनांच्या उत्पादनासह प्रशिक्षण देतात.
केव्हीके क्षेत्रातील कार्यक्षेत्रांचे प्रदर्शन व प्रशिक्षण याद्वारे क्लस्टर तयार करण्यामध्ये भाग घेत आहेत, सेंद्रिय शेतीचे सहभागी गॅरंटी सिस्टम (पीजीएस) प्रमाणपत्र, शेतकर्‍यांना सेंद्रिय रूपांतरणासाठी प्रोत्साहन, निविष्ठा, शेतीच्या पायाभूत सुविधा, व्यापार मेळ्याचे आयोजन, सेंद्रिय जत्रा, शिक्षण व प्रशिक्षण सतत प्रक्रिया आहे. शेतकर्‍यांना मागणीनुसार आणि त्या भागातील नवीन घडामोडींनुसार प्रशिक्षण दिले जाते.
Educating Farmers on benefits of Organic Farming:
Government has launched schemes namely Paramparagat Krishi Vikas Yojana (PKVY) & Mission Organic Value Chain Development for North Eastern Region (MOVCDNER). These schemes aim at development of sustainable models of organic farming through a mix of traditional wisdom and modern science to ensure long term soil fertility build-up, resource conservation and helps in climate change adaptation and mitigation.
Krishi Vigyan Kendras (KVKs) impart training on various facets of agriculture and allied sectors including production of organic inputs to the farmers.
KVKs are involved in cluster formation through exposure visits and training of field functionaries, Participatory Guarantee Systems (PGS) certification of organic farming, incentive to farmers for organic conversion, inputs, on farm infrastructure, organization of trade fairs, organic fairs, Education and training is continuous process. Training is provided to farmers according to demand and new developments in the area.
- स्टार्टअप इंडिया सीड फंड योजना:
स्टार्टअप इंडिया सीड फंड योजनेला (एसआयएसएफएस) 2021-22 पासून सुरू होणार्‍या पुढील चार वर्षांच्या कालावधीसाठी मंजूरी देण्यात आली आहे. 1 एप्रिल 2021 पासून याची अंमलबजावणी होईल. संकल्पनेचा पुरावा, प्रोटोटाइप विकास, उत्पादन चाचण्या, बाजार प्रवेश आणि व्यावसायीकरण यासाठी स्टार्टअप्सना आर्थिक सहाय्य हे या योजनेचे उद्दीष्ट आहे.
Startup India Seed Fund Scheme:
Startup India Seed Fund Scheme (SISFS) has been approved for the period of next four years starting from 2021-22. It will be implemented with effect from 1st April 2021. The Scheme aims to provide financial assistance to startups for proof of concept, prototype development, product trials, market entry and commercialization.
- खाजगी कंपन्यांकडून धान्य साठवणे:
अन्नधान्याच्या साठ्याची मान्यताप्राप्त मर्यादेबाबत एखादी सूचना तेव्हाच जारी होते जेव्हा त्या धान्य प्रकारावर जीवनावश्यक वस्तू (सुधारणा) कायद्यान्वये साठ्याची मर्यादा लावली जाते.
जीवनावश्यक वस्तु (सुधारणा) कायदा 2020 नुसार अन्नधान्याच्या साठ्याची मान्यताप्राप्त मर्यादा ही त्या अन्नधान्याच्या किमतीत झालेल्या वाढीवर अवलंबून असायला हवी. म्हणजेच अगदी आधीच्या 12 महिन्यांतील किंमत आणि गेल्या पाच वर्षातील सरासरी किरकोळ किंमत यापैकी जी किंमत कमी असेल तिच्या तुलनेत (1) बागायती उत्पन्नाची किरकोळ किमतीतील 100 टक्के वाढ किंवा (2) नाशिवंत शेतमालाच्या किरकोळ किंमतीत 50 टक्के वाढ. या सुधारणेनुसार ही सूचना कोणत्याही प्रकिया करणाऱ्याला, त्याच्या प्रक्रिया क्षमतेच्या मर्यादेत केलेला साठा वा शेतमालाच्या किंमतसाखळीत अंतर्भूत असणाऱ्याला तो निर्यातदार असल्यास निर्यात मालाच्या मर्यादेत त्याचा मालाचा साठा असल्यास लागू नाही.
Storage of foodgrains by private companies:
Any notification regarding the permissible limit for storage of foodgrains is issued only when stock limits are imposed on the foodgrains under the EC Act. The Essential Commodities (Amendment) Act, 2020 provides that any action on imposing stock limit shall be based on price rise i.e. (i) hundred per cent increase in the retail price of horticultural produce; or (ii) fifty per cent increase in the retail price of non-perishable agricultural foodstuffs; over the price prevailing immediately preceding twelve months, or average retail price of last five years, whichever is lower. The amendment provides that such order shall not be applicable to a processor or value chain participant of any agricultural produce, if the stock limit of such person does not exceed the overall ceiling of installed capacity of processing or the demand for export in case of an exporter.
AnilMD's Blog - Personal Guidance for UPSC and MPSC Exams: Rajyaseva, PSI, STI, ASO, Civil Services 